«Ая-Ганга» гэһэн хүүгэдэй сэсэрлигтэ буряад хэлэ шудалалга тухай фильм Буряад орондо харуулаа

Буряад Уласта «Эрхим багша» гэһэн үлхөөһөө ээлжээтэ фильм харуулаа. Энэ удаа «Ая-Ганга» гэһэн хүүгэдэй сэсэрлигтэ буряад хэлэ заалгын дүй дүршэл тухай хөөрөө. Тус сэсэрлигтэ 2020 онһоо «Хүүгэдэй сэсэрлигтэ гансал буряад хэлэн дээрэ хэлэлгэ хүгжөөлгын оршон»гэһэн туршалгын түсэл бэелүүлэгдэдэг юм.

Энэ хугасаада багашуул буряад хэлэ ойлгодог болохоһоо гадна эдэбхитэйгээр хөөрэлдэжэ һураа гэжэ Восток-Телеинформ мэдээсэнэ.

- Хүмүүжүүлэгшэд, харууһалагшад, хэлэндэ һургадаг мэргэжэлтэд, хатарай, нэмэлтэ болбосоролой багшанар – бүхы ажалшад өөһэд хоорондоо болон хүүгэдтэй гансал буряад хэлэн дээрэ харилсадаг, - гэжэ хүүгэдэй сэсэрлигэйхид тэмдэглээ.

Түсэл зохилдуулагша болон «Ая-Ганга» гэһэн 52-дохи хүүгэдэй сэсэрлигэй ахамад хүмүүжүүлэгшэ Дарима Дашиевагай хөөрэһөөр, «Эд хэрэгсэлэй хүгжөөлгын оршон»гэһэн ойлгосын эрилтэнүүдтэ харюусама байра байдал зохёохо, эд бараа, хэрэгсэл суглуулхань тон орёо байгаа. Мүнгэнэй үгы ушарһаа Буряад Уласай грантын мүрысөөндэ хабаадажа, арга хургаяа олоһон байха юм.

- Бидэ гурбан жэлэй туршада программа зохёогообди, тэрэнэйнгээ ёһоор, мүн хүүгэдэй эрилтэдэ таараха оршон байгуулаабди. «Ая-Ганга» гэһэн хүүгэдэй угсаата зүйн байра байдал түхеэрээбди. Тиин эдэ түсэлнүүдэйнгээ ашаар Засагай газарай грантнуудта хүртөөбди. Түрүүшын жэлдэ 150 мянган түхэриг, хоёрдохи жэлдэнь 60 мянган түхэриг, байгша ондо 250 мянган түхэриг абаабди, - гэжэ хүмүүжүүлэгшэ хөөрөө.

Дарима Дашиева 2008 ондо хүүгэдэй сэсэрлигтэ ажалда ороо юм. Тэрэл жэлдэ юрэнхы хүгжэлтын түхэлэй «Ая-Ганга» гэһэн хүүгэдэй сэсэрлигые даагша Светлана Цыренжапова хүдэлхэеэ ерээ бэлэй. Тиин тэдэ хоёр эмхиингээ өөрынь онсо шэнжэ олохын тула хотын, уласай хэмжээнэй бүхы мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй дунда түрүү һууринуудые эзэлэгшэ һэн. Зүгөөр тон ехэ амжалтань буряад юртэмсэтэй холбоотой байгаа.

- Манай хүүгэдэй сэсэрлигэй гол шэглэлнүүдэй нэгэн хадаа түрэл соёлойнь оршондо ехээр оруулалга ба түрэлхи хэлэндэнь эршэтэйгээр һургалга болоно. Гол зорилгомнай – хүүгэдые буряадаар зүбөөр дуугаржа һургаха, - гэжэ Светлана Цыренжапова тайлбарилаа.

Түсэл зохилдуулагша Дарима Дашиевагай онсолһоор, хүүгэдэй сэсэрлигтэ буряад хэлэндэ анхарал хандуулхыень түрэлхид өөһэдөө хүсөө. «Манай хүмүүжэмэлнүүдэй эхэ эсэгэнэр – ехэнхидээ Зүблэлтэ талмай шадар ажаһуудаг болон түрэл хэлэеэ мэдэхэгүй залуушуул. Тэдэ элинсэг хулинсагуудайнгаа хэлэ хүүгэдтээ дамжуулха ехэ хүсэлтэй.Тиимэһээл амжалтануудыемнай хараадаа абан, «буряад шэглэл» хүгжөөхыемнай дурадхаа. Тиигэжэ бидэ өөрын онсо шэнжэтэй болообди. Хүүгэдэй угсаата соёлой түб байгуулжа, энэ хэрэгээ бүри үргэдхөөбди», - гэжэ түсэл зохилдуулагша хөөрөө.

Улаан-Үдэ хотодо оршодог «Ая-Ганга» гэһэн хүүгэдэй сэсэрлиг тон түрүүн «Хүүгэдэй сэсэрлигтэ гансал буряад хэлэн дээрэ хэлэлгэ хүгжөөлгын оршон» гэһэн түсэлэй бэелүүлэгдэхэ дэбисхэртэ ородоггүй һэн. Юуб гэхэдэ имагтал хүдөөгэй сэсэрлигүүдые хабаадуулжа, нютаг хэлэнүүдые шудалалгада анхарал хандуулхаар түсэблэгдэһэн байгаа. Буряадта нютаг хэлэнүүд болон аялганууд тон олон ха юм. Үнгэрхэдөө нэгэ аймагта хүнүүд зарим үгэнүүдые ба абяануудые ондо ондоогоор үгүүлдэг. Зүгөөр уласай ниислэл хотодо багашуулые гансал уран зохёолой хэлэндэ һургажа боломоор. Гэбэшье 52-дохи хүүгэдэй сэсэрлиг энэ түсэлдэ орожо шадаа.

- Һурагшад тухай хэлэбэл, тэдэ заабол уран зохёолой хэлэн дээрэ һуралсал абаха ёһотой. Энэнь хэлсээнгүй ааб даа. Харин хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ үхибүүдые эхэ хэлэндэнь һургабал дээрэ. Һүүлдэ һургуулида ороходонь, 1-дэхи ангиин 2-дохи четвертьһээ багша харилсаагаа ба һургалгаяа шата шатаар юрэнхы хэбтэнь оруулха ёһотой. Мүнөө байдалай хубиланхайшье һаань, буряад хэлэн бүхыдөө хубилаагүй. Тиимэһээ тон түрүүн нютаг хэлэндэнь һургаад, удаань уран зохёолой хэлэндэ һургаха бодол эрдэмэй үндэһэтэй, - гэжэ һурган хүмүүжүүлгын эрдэмэй доктор, БРИОП-ой һурган хүмүүжүүлгын ба сэдьхэл зүйн кафедрые даагша, профессор Сономбал Содномов тэмдэглээ.

Туршалгын түсэлэйнгөө хэмжээндэ Оросой болбосоролой академиин Оросой Холбоото Уласай түрэлхи хэлэнүүдэй ба соёлой түбэй ахамад шэнжэн сэгнэгшэ Сономбал Содномов хүүгэдэй түрэлхи хэлэеэ мэдэсын саг үргэлжын шалгалта үнгэргэһэн байна. Тэрэнэй дүнгүүдээр һургуулиин урдахи наһанай хүүгэдэй оройдоол 30 хубинь буряадаар дуугардаг, харин 40 хубиһаа халта дээшэнь ойлгодог байгаа.

«Ая-Ганга» сэсэрлигтэ бүхыдөө 342 үхибүүн ябадаг. Арбан бүлэгэй хоёрынь нэгэ хэлэтэй. Тэндэ 69 үхибүүн хүмүүжүүлэгдэдэг. Туршалгын эдэ бүлэгүүдтэ һуралсал болон наадан гансал буряад хэлэн дээрэ үнгэргэгдэдэг. Хүүгэдэй сэсэрлиг хоёр байшантай юм. Шэнэ хоёрдохи байшангынь Стеклозавод гэһэн бага хороодо оршодог. Тэндэл хүүгэдэй угсаата соёлой түб байрланхай.

Ганса хүүгэд бэшэ, мүн хүмүүжүүлэгшэдшье буряад хэлэ шудалдаг. Жэшээнь, хүмүүжүүлэгшэ Баярма Цыренова түрэл хэлэеэ огто мэдэхэгүй байгаад, шудалхаяа ехэ һанагша һэн. «Өөрөө буряад хэлэеэ шудалаад, хүмүүжэмэлнүүдтэеэ болон өөрынгөө үхибүүдтэй түрэл хэлэн дээрээ хөөрэлдэхэ хүсэлтэйгөө абаһаар мэдүүлээ», - гэжэ түсэл зохилдуулагша Дарима Дашиева онсолоо.

- Би багаһаа хойшо түрэл хэлэеэ мэдэхэгүй байгааб. Юундэб гэхэдэ гэртэхимнишье, сасуутамнишье хуу баран ородоор дуугардаг һэн. Мүнөө би буряад хэлэндээ яһала бэрхэ болооб. Хүүгэдтэй ганса буряадаар харилсадагби, хэшээлнүүдээ буряадаар үнгэргэдэгби. Хүсэл һанаан байбал, хэншье түрэл хэлэн дээрээ дуугаржа заабол һурахал даа гэжэ баталан хэлэнэб, - гэжэ Баярма Цыренова тобшолоо.

Хүүгэдэй сэсэрлигтэ тамирай багшаар хальмаг яһанай залуу хүбүүн хүдэлдэг. Тэрэ буряад хэлэ һонирхон үзэдэг. Орос гүрэндэ имагтал буряад ба хальмаг хэлэнүүд алтайн гарбалтай хэлэнүүдэй монгол бүлэгтэ ородог юм гэжэ һануулая.

Нэмэжэ хэлэхэдэ, 2020 онһоо Буряад Уласай һургуулиин урдахи болбосоролой 15 эмхи зургаан «Хүүгэдэй сэсэрлигтэ гансал буряад хэлэн дээрэ хэлэлгэ хүгжөөлгын оршон» гэһэн туршалгын түсэлдэ оронхой юм. Тэрэнэй ёһоор үхибүүн хүүгэдэй сэсэрлигэй богоһо алхажа ороһоор лэ, гансал буряад хэлэ соносохо ёһотой.

«Ая-Ганга» гэһэн хүүгэдэй сэсэрлиг тухай фильм эндэһээ эшэ татан хаража болохо: https://www.youtube.com/watch?v=zlTRitc8LBw. (0+)

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.